_{Telegraaf 17 juli 2002
• Josephine Hamming:
“De boeren zijn tot in hun ziel geraakt.”
FOTO: HANS VAN TILBURG}

Oscar-winnares maakt documentaire over mkz-crisis

Ene koe is andere niet

door P A T R I C I A B O O N

AMSTERDAM – Er is al zoveel gezegd en geschreven over de mkz-crisis die Nederland vorig jaar teisterde. Gisteren kwamen daar nog meer woorden bij: minister Brinkman (Landbouw) gaf voor het Europees Parlement uitleg over de gang van zaken tijdens de crisis. Soms zijn woorden echter niet genoeg. In ieder geval niet voor Josephine Hamming, directeur van Wildlifefilm Productions BV, filmmaker en regisseur. Met haar documentaire ‘Dossier MKZ: de ene koe is de andere niet…’ blikt ze op indringende wijze terug op de chaos die heel Nederland in zijn greep hield.

Nog steeds kan Josephine Hamming er niet bij wat er tijdens de ruimingen is gebeurd. De beelden zijn niet alleen op het celluloid, maar ook in haar geheugen gegrift: koeien die met een kopschot worden afgemaakt, stuiptrekkende kalfjes in plassen bloed. Grijpers gooien de dieren in vrachtwagens; een poot van een kalf beweegt nog als het in de kiepwagen ligt. Ze vergelijkt het met oorlog: “Er werden wetten uitgeschreven die niet konden en toch waren er mensen die ze uitvoerden. Dat is in een oorlogssituatie ook zo, daar tref je ook alleen maar zwart en wit aan. Je bent er voor of tegen. Er bestaat niets tussenin.”
“Bij ruimingen trof ik mensen aan die niet wisten wat ze ermee aan moesten. Toch deed iedereen wat was voorgeschreven”, zegt ze verbijsterd. “Dierenartsen zijn opgeleid om dieren beter te maken, niet om ze te doden. Maar niemand die wegliep. ‘Mijn gezin moet ook eten’ zeiden ze dan, en ze gingen verder. Waarom liepen ze niet weg? Waren ze onder druk gezet? Wat speelde zich achter de schermen af?”

Haar verbijstering komt in de film naar voren door een waaromvraag die altijd op de achtergrond aanwezig is. “Had het echt niet anders gekund? Was het niet mogelijk de dieren te vaccineren en dan in quarantaine te houden? We importeren toch ook mkz-vlees uit Argentinië?”

Recreatiegebied

Een boerin verwoordt de mkz-crisis in de film als een “geregisseerde ramp”. Wat later leest een boerin een stukje voor over een nieuw aan te leggen recreatiegebied. Josephine Hamming laat een kaartje zien, waaruit blijkt dat de nieuwe recreatiegebieden precies liggen in de mkz-driehoek Apeldoorn – Zwolle – Deventer en het gebied bij Kootwijkerzand. Toeval of niet? Moesten de koeien worden geruimd zoadt de burger in die gebieden kan recreëren? Ze weet het niet.
Ze zit rechtop in haar stoel, praat met brede armgebaren. Op de tafel allerlei papieren, op een kast achteloos de prijzen die ze heeft gewonnen voor haar documentaire The war of the ants, een studie over mieren. Naast de Best Nature Film Award uit Japan staat de Academy Award die ze in 2001 kreeg, een heuse Oscar. Her en der liggen een stuk of tien nominaties. Van die achteloosheid is niets terug te vinden in haar mkz-documentaire. Ze pakte het net zo aan als in The war of the ants: eerst filmde ze van afstand, daarna van heel dichtbij. “Als je zo’n mierenhoop van veraf bekijkt, denk je in eerste instantie: wat gebeuren er toch veel zinloze dingen? Als je naar de Nederlandse veestapel kijkt, kun je dezelfde conclusie trekken. Neem alleen al het gesleep van de koeien van hot naar her.”

“Als je met die ogen naar die waanzin kijkt en daarna gaat inzoomen, dan wordt het echter een heel ander verhaal. Als je ziet hoe een werkmier een larf vasthoudt als deze zich gaat inspinnen, dan zie je de ultieme zorg en liefde die er achter zit. Dat is ook het geval bij de familiebedrijven en hobbyboeren, mensen die niet zo’n hele grote veestapel hebben, tot honderd koeien bijvoorbeeld. Daar zie je ook de zorg en liefde voor de dieren terug.”
Ze kwam bij toeval op het idee om de crisis te registreren. Als dierenliefhebster besloot ze een aantal Schoonebeeker schapen te adopteren, omdat ze het niet eens was met het mkz-beleid. “Toen kwam ik erachter wat een non-goodwill er bestond. Er kon niet worden gewacht op de uitslag van de test die moest uitwijzen of de dieren al dan niet mkz hadden. De dieren moesten sowieso worden afgemaakt.”
Dat ongeloof raakte haar in haar hart en dat heeft ze willen laten zien in haar film. Ze selecteerde wat ze indrukwekkend vond. “Zo zijn er geen beleidsmakers aan het woord, geen kwebbelaars, maar boeren die het echt hebben meegemaakt”, zegt ze. Dan, fel: ”Die mensen zijn tot in hun ziel geraakt.”
Ze filmde de mensen op de huid waardoor ze heel dicht bij het kijkend publiek.

“Vaak is het zo dat de over- of over-overgrootvader is begonnen met de veestapel. Jarenlang is er mee gefokt. Ze maken deel uit van de familie. Met het ruimen van die veestapels is die mensen niet alleen hun toekomst ontnomen, maar ook hun familiegeschiedenis.” Of, zoals een boerin het in de film verwoordt: “Dit is niet alleen een beëindiging van de dieren, maar ook van de mensen. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?”